Sau 2 năm thi hành Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP), đã có những kết quả nhất định, nhưng theo nhiều nhà đầu tư, chỉ Luật PPP là chưa đủ, rất nhiều khó khăn vẫn đang cản bước họ tham gia vào dự án PPP mới theo những quy định tiến bộ của Luật PPP. Để khơi thông cần gỡ nhiều điểm nghẽn và thêm nhiều giải pháp khác với tinh thần các quy định đều cùng chung mục tiêu thu hút hiệu quả dòng vốn tư nhân chung tay đầu tư hạ tầng quốc gia.
Nguồn vốn tư nhân đóng góp lớn phát triển hạ tầng
Theo số liệu được Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổng hợp từ 86 bộ, ngành, địa phương, từ thời điểm Luật PPP có hiệu lực thi hành (1/1/2021) đến tháng 11/2022, có 8 dự án PPP mới được thực hiện theo quy định của Luật PPP và 139 dự án PPP chuyển tiếp (không bao gồm dự án BT).
Trong 8 dự án PPP mới, có 7 dự án trong lĩnh vực giao thông áp dụng loại hợp đồng BOT, 1 dự án trong lĩnh vực cung cấp nước sạch áp dụng loại hợp đồng BLT. Các dự án PPP mới đều là các dự án trọng điểm, quy mô lớn quốc gia, địa phương, tổng mức đầu tư khoảng 131.000 tỷ đồng. Các dự án này khi hoàn công được dự kiến sẽ hình thành 253 km đường cao tốc, 2 cảng hàng không quốc tế tiêu chuẩn cấp 4C và sân bay quân sự cấp II, góp phần nâng cao cơ sở hạ tầng quốc gia và của các địa phương. Thông qua các dự án này, dự kiến huy động hơn 58.574 tỷ đồng vốn đầu tư tư nhân.
Hầu hết các dự án trong số 139 dự án PPP được báo cáo thuộc lĩnh vực giao thông vận tải và năng lượng. Các dự án chủ yếu thực hiện theo hợp đồng BOT với 111 dự án, 9 dự án áp dụng hợp đồng BOO và 11 dự án áp dụng hợp đồng BLT, BTL, 8 dự án theo hợp đồng O&M. Có 109/139 dự án đã ký kết hợp đồng với tổng mức đầu tư là 646.152 tỷ đồng, qua đó, huy động được 554.714 tỷ đồng vốn tư nhân. Còn lại các dự án đang trong quá trình lập báo cáo nghiên cứu khả thi, tổ chức lựa chọn nhà đầu tư hoặc đàm phán hợp đồng. Các dự án này có tổng mức đầu tư là 145.215 tỷ đồng, dự kiến huy động được 120.185 tỷ đồng vốn tư nhân.
Các bộ, ngành, địa phương đánh giá các dự án PPP đã và đang góp phần tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương và đất nước trong giai đoạn tới. Chính sách thu hút nguồn lực tư nhân thông qua PPP đã hỗ trợ giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 – 2025.
Khơi thông điểm nghẽn
Dù đã có kết quả nhất định trong thu hút vốn, tạo tác động tích cực củng cố niềm tin nhà đầu tư, nhưng theo Bộ KH&ĐT, số lượng dự án mới được triển khai theo Luật PPP còn hạn chế, đa phần là dự án chuyển tiếp. Dự án PPP hầu hết tập trung trong lĩnh vực giao thông, chưa được triển khai nhiều trong các lĩnh vực khác. Một số dự án chuyển tiếp trong lĩnh vực giao thông, năng lượng phát sinh vướng mắc nhưng chưa được xử lý triệt để, ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường đầu tư PPP nói chung và việc triển khai các dự án PPP mới.
Thực tiễn cho thấy có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc thu hút PPP sau khi Luật có hiệu lực chưa đạt như kỳ vọng. Rất nhiều nhà đầu tư chia sẻ khó khăn do tác động của dịch bệnh covid -19 diễn biến phức tạp, tăng giá nguyên nhiên vật liệu, trong khi lưu lượng xe trên các tuyến có xu hướng giảm mạnh, đồng thời có sức ép phải giảm giá, phí dịch vụ đường bộ ảnh hưởng tiêu cực tới triển khai các dự án BOT đang vận hành, đồng thời cũng làm suy giảm nguồn lực của các nhà đầu tư muốn tham gia vào các dự án mới. Nhiều dự án được thực hiện trong giai đoạn trước không thực sự khả thi, dẫn đến tình trạng nợ xấu của các dự án BOT, BT khiến thị trường tín dụng dành cho các dự án này ngày càng hạn chế…
Bên cạnh đó, để đạt mục tiêu giải ngân cấp bách vốn đầu tư công nhằm phục hồi kinh tế, một số dự án đang chuẩn bị đầu tư theo phương thức PPP đã được xem xét chuyển sang đầu tư công, dẫn đến giảm số lượng dự án PPP được triển khai.
Để thúc đẩy thu hút đầu tư PPP, chỉ việc ban hành Luật PPP là chưa đủ. Bộ KH&ĐT đề xuất cần tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật về PPP, trong đó cần khẩn trương ban hành quy định hướng dẫn việc thực hiện dự án PPP trong các lĩnh vực, đồng thời rà soát, nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các Nghị định và Thông tư liên quan tới việc thực hiện dự án PPP. Xử lý dứt điểm những vướng mắc đối với dự án PPP đã được thực hiện trong giai đoạn trước, đặc biệt là dự án BOT giao thông. Cần ưu tiên bố trí nguồn lực để thúc đẩy nghiên cứu, lựa chọn và triển khai hiệu quả dự án PPP mới, đồng thời tạo các kênh huy động vốn khác bên cạnh nguồn vốn tín dụng. Bộ KH&ĐT đề xuất Thủ tướng Chính phủ giao Bộ nghiên cứu, đề xuất chính sách, giải pháp thu hút các Quỹ tài chính quốc tế, nguồn vốn quốc tế tham gia thực hiện dự án PPP tại Việt Nam.
Bộ KH&ĐT cũng cho rằng cần xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp nhằm phát huy vai trò dẫn dắt của đầu tư công theo hướng ưu tiên bố trí vốn đầu tư công, tài sản công, chi thường xuyên để thanh toán dịch vụ cung cấp theo hợp đồng PPP, tham gia trong các dự án PPP tiềm năng và hình thành dòng ngân sách riêng hoặc Quỹ để thực hiện nghĩa vụ dự phòng của Nhà nước. Đồng thời, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư theo PPP; nâng cao năng lực của cán bộ làm công tác PPP...